بهار دلها

در آغاز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای حفظ قرآن از تحریف و نابودی، راهی جز به خاطر سپردن آیات الهی وجود نداشت؛ ولی اكنون ـ كه چاپ و نشر به پیشرفتی باور نكردنی دست یافته ـ چرا از حفظ قرآن سخن می‌گوییم؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: كلام الهی تنها برای جلوگیری از تحریف و نابودی به خاطر سپرده نمی‌شد تا با پیشرفت صنعت چاپ، حفظ بیهوده جلوه كند. این امر انگیزه‌های گوناگون دارد كه برخی از آنها عبارت است از:

1. جلوگیری از تحریف
چنان ‌كه گفته شد، در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراكنده و بر پوست و استخوان‌های شانه و دنده‌های جانوران، چوب‌های درخت خرما، سنگ‌های سفید، كاغذ و پارچه ثبت می‌شد؛1 و احتمال نابودی یا تحریف كلام الهی همواره وجود داشت. در این موقعیت، پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش كرد و حتی گروهی را برگزید تا بدین كار بپردازند.2

2. عمل به قرآن
یكی از اهداف «حفظ» آیات قرآن، عمل به مضامین آن است. وقتی انسان كلام وحی را به خاطر می‌سپارد، ناخود آگاه جانش تأثیر می‌پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهای خداوند پیش می‌برد. پاداش بسیار حافظان قرآن ـ كه در برخی از روایات به چشم می‌خورد ـ بدین جهت است كه آنان پیوسته آیات الهی را تكرار می‌كنند و گوشت و پوست خود را با آن می‌آمیزند. در این موقعیت، احتمال این ‌كه خداوند آنها را سمت كمال و سعادت رهنمون نشود، بعید می‌نماید.

عمل به آیات الهی، از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است. چنان ‌كه صحابه‌یی مانند عثمان و أبی و عبدالله بن مسعود گفته‌اند: چون ده آیه از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌آموختیم تا آنها را به طور كامل به خاطر نمی‌سپردیم و عمل نمی‌كردیم، به فراگیری آیات دیگر نمی‌پرداختیم.3

3. بهره‌مندی از عبادت
در آیین اسلام، به خاطر سپردن آیات قرآن عبادتی مهم به شمار می‌رود و پاداش دارد. بیشتر روایاتی كه درباره‌ی ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذكر شده است، نگاه ابزاری ندارند و حفظ را تنها برای جلوگیری از تحریف عبادت نمی‎شمارند. در نگاه معصومین(علیهم‌السّلام) نفس به خاطر سپردن آیات الهی عبادت است و پاداش دارد. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «اَللّهُمَ فَحَبِّبْ اِلَیْنا حُسْنَ تِلاوَتِهِ وَ حِفْظِ آیاتِهِ»4؛ خداوندا، تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را برای ما دوست داشتنی فرما. این دعا نشان می‌دهد كه نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است؛ و امام ششم(علیه‌السلام) به خاطر سپردن آیات الهی را، بی‌توجه به مسئله‌ی تحریف، از حضرت احدیت درخواست می‌كند.

مرحوم طبرسی در كتاب مكارم الاخلاق[5] بابی با عنوان «صلاة حفظ القرآن» دارد كه نشان می‌دهد «حفظ قرآن» ذاتاً ارزشمند است و از عبادات شمرده می‌شود.

سید مجتبی حسینی

گروه دین و اندیشه تبیان

1- التمهید، ج 1، ص 281.

2- مجمع البیان، ج 1، ص 43.

3- تفسیر قرطبی، ج 1، ص 39.

4- مستدرك الوسائل، ج 4، ص 375.

5- مكارم الاخلاق، ج 2، ص 137.

احادیث حفظ قرآن
به طور کلي قرآن کريم در نگاه آن بزرگواران از جايگاهي رفيع برخوردار است و بالتبع مسائل مربوط به آن، از جمله -تلاوت و قرائت، تدبر و عمل به فرامين آن و آموختن و آموزاندن آن- و نيز حفظ قرآن و در سينه داشتن آن، مورد سفارش ايشان قرار گرفته است.برای پی بردن به اهمیت حفظ قران به احاديث رسيده از پيامبر صلي الله عليه و آله و ائمه اطهار (عليهم السلام) مراجعه می کنيم.

قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم
«حَمَلَةُ القُرْآنِ هُمُ المَحْفُوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المُلَبِّسونَ نُورَ اللهِ، المُعَلِّمونَ كَلامَ اللهِ مَنْ عاداهُم فَقَدْ عادَي اللهَ و مَنْ والاهُم فَقَدْ والَي اللهَ»
حافظان قرآن مشمول رحمت خدا، در بركنندگان نور خدا و آموزگاران كلام خدايند. كسي كه با آنان دوستي نمايد باخدادوستي نموده است. مستدرك الوسائل /ج4/ص 254

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم
«حَمَلَهُ القرآنُ عُرَفا اَهلِ الجَنَّه وَ المِجاهِدونَ فی اللهِ قُوادُ اَهلِ الجَنَّه وَ الُرسُلُ سادَه اَهلِ الجَنَّه»
حاملان قرآن(حافظان قرآن) عارفان اهل بهشت و تلاش کنندگان در راه خدا پیشوایان اهل بهشت و پیامبران، سادات و سروران اهل بهشت هستند. النوادر للراوندی ص19

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
«إنَّ اَكْرَمَ العِبادِ إلَي اللهِ بَعْدَ الاَنبياءِ العُلَماءُ ثُمّ حَمَلَةُ القُرآن. يَخْرُجونَ مِن الدُّنيا كَما يَخْرُجُ الاَنبياء وَ يَحْشُرونَ مِنْ قُبُورِهِم مَعَ الاَنبياءِ و يَمُرُّونَ عَلي الصِّراط مَعَ الاَنبياءِ و يَأخُذونَ ثوابَ الاَنبياء. فَطوبي لِطالب العِلْمِ و حامِلِ القرآنِ ممّا لَهُم عِندَ اللهِ مِن الكرامَةِ وَ الشَّرَفِ.»
گرامي ترين بندگان بعد از انبياء ، علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبياء از دنيا ميروند، همراه انبياء از قبرهايشان خارج ميشوند، به همراه انبياء از صراط ميگذرند و ثواب انبياء را ميبرند. پس خوشا به حال پوينده راه علم و حافظ قرآن، به سبب كرامت و شرافتي كه نزد خدا دارند. بحارالانوار /ج 89/ ص 18ـ 19..

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
«مَنْ اَعْطاهُ اللهُ حِفْظَ كِتابِهِ فَظَنَّ اَنَّ أحَداً اُعْطِيَ أفْضَلَ مِمَّا اُعْطِيَ فَقَدْ غَمَطَ أفْضَلَ النِّعمَةِ.»
هر كس كه خداوند حفظ كتابش را به او ببخشد و گمان برد به كسي چيزي بهتر از او داده شده، بافضيلت ترين نعمت را كوچك شمرده است. كنزالعمال / ج1/ حديث 2317.

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
«أغْنَي النَّاسِ حَمَلَةُ القُرآنِ؛ مَنْ جَعَلَهُ اللهُ تَعالي في جوْفِهِ.»
بي نيازترين مردم حافظان قرآن هستند؛ همان كساني كه خداوند متعال قرآن را در وجودشان جاي داده است. كنزالعمال/ج1/حديث 2261.

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
«إذا ماتَ حامِلُ القُرآنِ أوحَي اللهُ إلَي الأرضِ أَن لا تَأكُلي لَحْمَهُ. قالَتْ: إلهي كَيفَ آكُلُ لَحْمَهُ و كَلامُكَ في جَوْفِه.»
هنگامي كه حافظ قرآن از دنيا مي رود خداي تبارك و تعالي به زمين وحي مي كند كه «گوشت بدن او را نخور.» زمين مي گويد: «پروردگارا، چگونه گوشت او را بخورم در حالي كه كلام تو (قرآن) در قلب اوست. كنزالعمال/ج1/حديث 2488.»

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
«لِحاملِ القُرآنِ إذا عَمِلَ بِهِ فَأحَلَّ حَلالَهُ و حَرَّمَ حَرامَهُ شَفْعٌ في عَشْرَةِ أهْلِ بَيْتِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ كُلُّهُم قَدْ وَجَبَتْ لَهٌ النّارُ.»
حافظ عامل به قرآن كه حلال آن را حلال و حرام آن را حرام مي شمارد فرداي قيامت در مورد 10 نفر از بستگانش ـ كه همگي آنها اهل آتشند ـ حق شفاعت دارد. كنز العمال / ج 1/ حديث 2327

قال علی (علیه السلام)
« اِقرَؤُوا القرآنَ و اسْتَظْهِرُوهُ فإنّ اللّهَ تَعالى لا يُعَذِّبُ قلباً وَعَى القرآنَ. »
قـرآن را تـلاوت كـنـيـد و آن را به خاطر سپاريد، زيرا خداوند متعال دلى را كه قرآن را در خود دارد عذاب نمى كند. بحار الانوار، ج 89،* ص19

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
« إنّ الّذى ليسَ فى جَوْفِهِ شيىءٌ مِنَ القرآنِ كَالبيتِ الخرابِ. »
كسى كه در درونش چيزى از قرآن نيست، دلش مانند خانه ويران است. كنز العمال، ج 1، ص 553

قال رسول الله (صلي الله عليه و آله)
« مَنْ قَرَأ القرآنَ عن حفظِهِ ثمّ ظَنَّ أنّ اللّهَ تَعالى لا يَغْفِرُهُ فَهو مِمّنِ اسْتَهْزَأ بآياتِ اللّهِ. »
كـسـى كـه قرآن را از حفظ بخواند و گمان كند خداى تعالى او را نمي آمرزد، در شمار كسانى است كه آيات الهى را به تمسخر گرفته اند. مستدرك الوسائل، ج 2، ص 294

قال الامام الصادق (عليه السلام)
«اَلْحافِظُ للْقرْآنِ الْعامِلُ بِه مَعَ السَّفَرةِ الْكِرامِ الْبَرَرَةِ.»
حافظ قرآن كه بدان عمل كند، در آخرت رفيق و همراه فرشتگان و سفيران الهي خواهد بود. اصول كافي، ج 4، ص 404

قال الامام الصادق (عليه السلام)
« اِنَّ الذی یُعالِجُ القرآن وَ یَحفَظُه بِمَشّقةٍ مِنه وَ قَلة حفظٍ لَه اَجران»
هر کس که در فراگیری قرآن کوشش کند و به خاطر کمی حافظه آن را به سختی حفظ کند، برای او دو پاداش است (پاداش حفظ و پاداش تحمل سختی) الکافی، ج 4، ص 409

قال الامام الصادق (عليه السلام)
«علیکم بتلاوة القرآن فان درجات الجنة علی عدد آیات القرآن فاذا کان یوم القیامة قیل لقاری القرآن اقرأ و ارقأ»
بر شما است تلاوت قرآن؛ به درستی که درجات بهشت به تعداد آیات قرآن است، پس زمانی که روز قیامت شود به قاری قرآن گفته می شود، قرآن بخوان و بالا برو. وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۸۴۲
گردآورنده : سید عبدالله شجاعی مرکز آموزش مجازی حفظ قرآن 

 
برکات ماه مبارک رمضان

خدا را شاکریم که توفیق درک ماه رمضان دیگری را به ما عنایت نمود. ان شاء الله این ماه رمضان، ماه سلامت، امنیت، آرامش، آمرزش و ماه پیوند با ولایت باشد. بیاییم با گوشه ای از برکات این ماه عزیز آشنا شویم.
ماه مبارک رمضان، ماه گسترش سفره است.
آن هم چه سفره ای! رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «تاکنون این سفره را نه کسی دیده، و نه کسی شنیده و نه به قلب کسی خطور کرده است. برسر این سفره فقط یک گروه می نشینند. این گروه فقط روزه دارها هستند.[1]
سفره ای که یک ماه گسترده و همه چیز در آن فراوان است، اگر انسان نتواند از این سفره بهره ببرد، خیلی غافل و مغبون است.

ماه رمضان، ماه فرصت
ماه رمضان، ماه فرصت یابی است.
1- ماه فرصت آشتی با خدا است؛ ماه ازدیاد تقوا و ماه تقویت اراده است. آن هایی که می گویند: به خدا قول می دهیم که دیگر گناه نکنیم، اما زیرش می زنیم؛ می توانند در این ماه عزیز اراده خود را تقویت کنند. شما که روز ماه رمضان از همسر حلالت اجتناب می کنی، پس می توانی از زن حرام در غیر ماه رمضان هم اجتناب کنی. تو که اراده ات، اراده است به خصوص هنگام غروب که چشمت سیاهی می رود، نزدیک آب نمی روی! پس می توانی دنبال مواد مخدر نروی، می توانی دنبال لقمه حرام نروی، می توانی دنبال شراب نروی.
حدیث از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم است که می فرماید: هرگاه «صائم»و روزه دار در جواب کسی که به او فحاشی می کند، بگوید: «إنّی صَائِمٌ، سَلامٌ عَلیک» ببخشید من جوابت را نمی دهم، فرمود: این در واقع حجابی از نور است که به شکل مانع و سدّی از رحمت خدا می آید و او را از آتش باز می دارد.[2] می گوید: او خودش را کنترل کرد. ماه رمضان فرصت تقویت اراده، فرصت حسن خلق و حسن برخورد است.
2- ماه فرصت نظم و برنامه ریزی است؛ به موقع بیدار شویم، به موقع بخوریم و به موقع بیاشامیم.

عظمت ماه رمضان
پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرمودند: اگر بنده ارزش ماه رمضان را می دانست، آرزو می کرد که سراسر سال رمضان باشد. [3] لذا بزرگان ما مقید بودند روز اول ماه رمضان دو رکعت نماز شکر بخوانند که خدا را شکر زنده ماندند و ماه رمضان را درک کردند.

 غل و زنجیر شدن شیطان در این ماه
در این ماه شیطان بسته می شود. خیلی عجیب است شیطان که خیلی فعال است. چگونه در این ماه بسته می شود؟
امیرالمۆمنین علیه السلام می فرماید: «شیطان عقده، عقده پیش می آید»یعنی گره، گره.[4] به گفته یکی از بزرگان که می فرمود: «ابتدا شیطان، گره تعلق به مستحبات را از دل آدم باز می کند. آرام آرام مستحبات را کنار می گذاری. دوم شیطان گره تنفر از مکروهات را باز می کند؛ می گوید: مکروه عیبی ندارد و مکروه را مرتکب می شوی. در مرحله سوم گره علاقه به واجبات را باز می کند. پس نسبت به واجبات سست می شوی. چهارم گره تنفر از حرام را باز می کند و حرام را مرتکب می شوی».
حالا چرا شیطان در این ماه دستش بسته می شود؟! دلیلش این است که آدم یا مستحب انجام می دهد یا واجب. می خوابی، خوابت عبادت محسوب می شود. نفست تسبیح محسوب می شود. مسجد می آیی، قرآن می خوانی و یا از تلویزیون سخنرانی گوش می دهی؛ چون در این ماه این گره ها را سفت می کنی شیطان نمی تواند به تو راه پیدا کند.
البته اینکه گفته اند شیطان بسته است، نسبی است، در همین ماه رمضان انسان هایی هستند که جنایت می کنند، عرق می خورند، معصیت می کنند، حتی نماز هم نمی خوانند.
قرآن می فرماید: هر کس نور خدا در زندگی اش کم رنگ شود؛ شیطان ایمانش را سرقت می کند[5] و شیطان همراهش می شود. لذا تا هنگامی که نور خدا قوی است، او نمی تواند بیاید. در ماه رمضان نور خدا قوی است. در همه خانه ها قرآن تلاوت می شود و زبان ها مشغول ذکر خداست. طبیعتاً می گویند که دست شیطان بسته است و درهای رحمت باز است.

 پنج جایزه برای فرد روزه دار
نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: فرد روزه دار پنج جایزه دارد:
1- نظر لطف خداوند شامل بنده اش می شود.
2- تمام شبانه روز ماه رمضان ملائکه برای روزه دار طلب مغفرت می کنند و می گویند: خدایا او را بیامرز.
3- خداوند در اول ماه رمضان به بهشت فرمان می دهد: خودت را برای بنده من زینت کن.
4- وقتی ماه تمام شود و بنده از این ماه عبور کند، آخرین شب ماه رمضان، خداوند همه گناهانش را می آمرزد. کسی بلند شد و گفت: آیا منظورتان شب قدر است؟ فرمود: نه، شب عید؛ چون مزد کار را آخرش می دهند.
5- بوی دهان آنها که به ظاهر بوی خوشی نیست نزد خدا مانند مشک و عنبر است.[6]

اما شرط این پنج جایزه : پیغمبر گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: اگر کسی شش مدرک زیر را ارائه کرد؛ «غَفَرَاللهُ لَهُ ذُنوبَهُ»، آن جایزه ها را به او می دهند :
1- «أن یَحفَظَ دینَهُ»، دینش را حفظ کند و نگذارد دین و اعتقاداتش ضعیف شود.
2- «وَ یَصُونَ نَفسَه»؛ خودش را کنترل کند. در بازار، در خیابان، در کوچه، در این دنیایی که فتنه ها و آماج معصیت رو آورده، خودش را حفظ کند.
3- «وَ یَصِلَ رَحِمَهُ»؛ ماه رمضان ماه رفع کدورت است. تنظیم کند شب ها به خانه بستگان برود و کدورت ها را دور بریزد.
4- «وَ لا یُۆذِیَ جَارَهُ»؛ همسایه اش را اذیت نکند. با بوق ماشینش، و با داد و فریاد بچه اش در کوچه، آزار ندهد.
5- «یَرعَی إخْوانَهُ»؛ حقوق مردم را رعایت کند.
6- «وَ یَخزُنَ لِسَانَهُ»؛ زبانش را کنترل کند .[7]
دیدیم سه مورد از این شش مورد که بیان شد به حق مردم بر می گردد: صله رحم، همسایه و مراعات مردم، و سه مورد دیگر مربوط به خود انسان می شود: کنترل زبان، حفظ دین و نگهداری خویش.
تا چشم روی هم بگذاریم ماه رمضان تمام می شود، بیاییم از لحظه لحظه این ماه عزیز استفاده کنیم. اگر افطار و سحر را با خواندن «انّا اَنْزَلناه»شروع کنیم، خداوند میان سحر و مغرب پاداش شهدا را به ما می دهد. هر کس وقت افطار صدقه بدهد اگر چه به اندازه یک قرص نان، برای او تبدیل به حجابی از آتش می شود. خداوندا توفیق بهره گیری از برکات این ماه عزیز را به ما ارزانی ده.
 
پی نوشت ها :                               
1. حکم النبی صلی الله علیه و آله و سلم، ج 37، ص 6.
2. کافی، ج 4، ص 88.
3.  بحارالانوار، ج 93، ص 346.
4. نهج البلاغه، خطبه 121.
5. زخرف، 36.
6. بحارالانوار، ج 93، ص 364.
7. مستدرک الوسائل، ج 7، ص 370.
منبع : اقتباسی از سخنرانی حجه الاسلام رفیعی در سایت پژوهشکده باقر العلوم علیه السلام