بهار دلها

در آغاز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای حفظ قرآن از تحریف و نابودی، راهی جز به خاطر سپردن آیات الهی وجود نداشت؛ ولی اكنون ـ كه چاپ و نشر به پیشرفتی باور نكردنی دست یافته ـ چرا از حفظ قرآن سخن می‌گوییم؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: كلام الهی تنها برای جلوگیری از تحریف و نابودی به خاطر سپرده نمی‌شد تا با پیشرفت صنعت چاپ، حفظ بیهوده جلوه كند. این امر انگیزه‌های گوناگون دارد كه برخی از آنها عبارت است از:

1. جلوگیری از تحریف
چنان ‌كه گفته شد، در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراكنده و بر پوست و استخوان‌های شانه و دنده‌های جانوران، چوب‌های درخت خرما، سنگ‌های سفید، كاغذ و پارچه ثبت می‌شد؛1 و احتمال نابودی یا تحریف كلام الهی همواره وجود داشت. در این موقعیت، پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش كرد و حتی گروهی را برگزید تا بدین كار بپردازند.2

2. عمل به قرآن
یكی از اهداف «حفظ» آیات قرآن، عمل به مضامین آن است. وقتی انسان كلام وحی را به خاطر می‌سپارد، ناخود آگاه جانش تأثیر می‌پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهای خداوند پیش می‌برد. پاداش بسیار حافظان قرآن ـ كه در برخی از روایات به چشم می‌خورد ـ بدین جهت است كه آنان پیوسته آیات الهی را تكرار می‌كنند و گوشت و پوست خود را با آن می‌آمیزند. در این موقعیت، احتمال این ‌كه خداوند آنها را سمت كمال و سعادت رهنمون نشود، بعید می‌نماید.

عمل به آیات الهی، از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است. چنان ‌كه صحابه‌یی مانند عثمان و أبی و عبدالله بن مسعود گفته‌اند: چون ده آیه از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌آموختیم تا آنها را به طور كامل به خاطر نمی‌سپردیم و عمل نمی‌كردیم، به فراگیری آیات دیگر نمی‌پرداختیم.3

3. بهره‌مندی از عبادت
در آیین اسلام، به خاطر سپردن آیات قرآن عبادتی مهم به شمار می‌رود و پاداش دارد. بیشتر روایاتی كه درباره‌ی ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذكر شده است، نگاه ابزاری ندارند و حفظ را تنها برای جلوگیری از تحریف عبادت نمی‎شمارند. در نگاه معصومین(علیهم‌السّلام) نفس به خاطر سپردن آیات الهی عبادت است و پاداش دارد. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «اَللّهُمَ فَحَبِّبْ اِلَیْنا حُسْنَ تِلاوَتِهِ وَ حِفْظِ آیاتِهِ»4؛ خداوندا، تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را برای ما دوست داشتنی فرما. این دعا نشان می‌دهد كه نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است؛ و امام ششم(علیه‌السلام) به خاطر سپردن آیات الهی را، بی‌توجه به مسئله‌ی تحریف، از حضرت احدیت درخواست می‌كند.

مرحوم طبرسی در كتاب مكارم الاخلاق[5] بابی با عنوان «صلاة حفظ القرآن» دارد كه نشان می‌دهد «حفظ قرآن» ذاتاً ارزشمند است و از عبادات شمرده می‌شود.

سید مجتبی حسینی

گروه دین و اندیشه تبیان

1- التمهید، ج 1، ص 281.

2- مجمع البیان، ج 1، ص 43.

3- تفسیر قرطبی، ج 1، ص 39.

4- مستدرك الوسائل، ج 4، ص 375.

5- مكارم الاخلاق، ج 2، ص 137.